Κομποστοποίηση με σκουλήκια
Η κομποστοποίηση είναι ένας εύκολος τρόπος να μειώσουμε τον όγκο απορριμμάτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής και μαζί με αυτόν, τα ανεπιθύμητα αέρια θερμοκηπίου που παράγονται. Το τελικό προϊόν κομποστοποίησης είναι υψηλής θρεπτικής αξίας λίπασμα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι κομποστοποίησης (για κήπο ή διαμέρισμα). Παρακάτω εστιάζουμε στην κομποστοποίηση με τη χρήση σκουληκιών κομποστοποίησης.
Τα σκουλήκια είναι οι “χωνευτές” της φύσης και παρότι κανείς δεν ονειρεύεται να τα έχει για κατοικίδια, αυτή η αερόβια μέθοδος κομποστοποίησης είναι εύκολη, γρήγορη και μέσω αυτής παράγεται λίπασμα σε στερεή και υγρή μορφή.
Με κατάλληλη διαχείριση και μόνο μισή ώρα φροντίδα εβδομαδιαία, μπορούμε μέσα σε 3-6 μήνες να έχουμε λίπασμα δικής μας παραγωγής, μειώνοντας τα σκουπίδια μας! Το μόνο που χρειάζεται είναι ένας κάδος, σκουλήκια, υλικά επίστρωσης και τα οργανικά μας απορρίμματα.
Σκουλήκια κομποστοποίησης
Δεν είναι όλα τα σκουλήκια κατάλληλα για κομποστοποίηση. Το πιο αποδοτικό είδος για αυτή τη δουλειά είναι τα σκουλήκια Eisenia fetida (ή αλλιώς red wigglers) τα οποία διατίθενται στο εμπόριο και έχουν κόστος περίπου 20 ευρώ ανά λίτρο βιομάζας. Το πεπτικό σύστημα αυτών των σκουληκιών μετατρέπει οργανική ύλη σε θρεπτικό κομπόστ (vermicast) και μπορούν να ζουν σε μικρό κάδο, σε αντίθεση με άλλα είδη σκουληκιών.
Παρότι μπορούν να επιβιώσουν σε θερμοκρασίες περίπου 4-32 οC, οι ιδανικές θερμοκρασίες για τη διαβίωση σκουληκιών κομποστοποίησης είναι 12-25 οC, ενώ κάτω από 10 οC είναι λιγότερο δραστήρια. Το σώμα τους περιέχει νερό σε ποσοστά 75-90% και για αυτό είναι σημαντικό να βρίσκονται σε περιβάλλον με υγρασία, η οποία εξασφαλίζεται από τη βρεγμένη επίστρωση που τους βάζουμε αλλά και από τα απορρίμματα. Μπορούν να επιβιώσουν σε pH 4-9, ιδανικά περίπου pH 5.5.
Τα σκουλήκια του είδους Eisenia fetida δεν έχουν μάτια και αναπνέουν μέσω του δέρματός τους το οποίο είναι ευαίσθητο στο φως. Για αυτό ο κάδος στον οποίο θα γίνει η κομποστοποίηση πρέπει να τα προστατεύει από το φως (να είναι αδιάφανος και να έχει καπάκι). Επειδή όμως η διαδικασία κομποστοποίησης με σκουλήκια είναι αερόβια και άρα ο κάδος χρειάζεται να αερίζεται επαρκώς, είναι απαραίτητο να υπάρχουν τρύπες σε διάφορα σημεία του κάδου καθώς και “αφράτη” επίστρωση.
Σε κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, τα σκουλήκια αυτά αναπαράγονται όταν βρίσκονται σε ηλικία περίπου 2 μηνών. Κάθε σκουλήκι παράγει περίπου μέχρι και 4 κουκούλια την εβδομάδα, από τα οποία βγαίνουν 2-5 νέα σκουληκάκια λευκού χρώματος σε περίπου 3 εβδομάδες. Αυτό σημαίνει πως μέσα σε μερικούς μήνες που θα έχουμε τον κάδο με τα σκουλήκια, ο πληθυσμός τους θα πρέπει να διπλασιαστεί. Η ισορροπία του πληθυσμού στον κάδο επέρχεται φυσικά αφού ο πληθυσμός αυξομειώνεται ανάλογα την τροφή. Τα σκουλήκια ζουν στη φύση περίπου 4-5 χρόνια αλλά μέσα στον κάδο ζουν λιγότερο, είναι λοιπόν σημαντική η αναπαραγωγή τους για τη μακροπρόθεσμη επιτυχία της κομποστοποίησης.
Μέγεθος κάδου
Ένα σημαντικός παράγοντας για την κομποστοποίηση, είναι ο αριθμός των σκουληκιών σε αναλογία με την ποσότητα απορριμμάτων που ρίχνουμε σε κάδο συγκεκριμένου μεγέθους. Περίσσεια απορριμμάτων οδηγεί σε ανεπιθύμητες αναερόβιες συνθήκες , ενώ με έλλειμα απορριμμάτων τα σκουλήκια δεν ευημερούν γιατί υποσιτίζονται και είναι πιθανό ακόμη και να πεθάνουν.
Υπολογίζουμε περίπου πόσα απορρίμματα έχουμε εβδομαδιαίως ώστε να πάρουμε την κατάλληλη ποσότητα σκουληκιών και τον κατάλληλο κάδο. Για μισό κιλό απορριμμάτων, χρειάζεται κάδος όγκου 0.03 κυβικών μέτρων (περίπου 28 λίτρα). Αυτό δε σημαίνει πως ο κάδος θα είναι γεμάτος , αλλά τόσος είναι ο όγκος που χρειάζεται για να φτιάξουμε ένα σύστημα κατάλληλης υγρασίας και αερισμού για τα σκουλήκια.
Για μισό κιλό βιομάζας σκουληκιών χρειάζεται επιφάνεια περίπου 0.1 τετραγωνικών μέτρων. Η ποσότητα αυτή περιέχει περίπου 1000 σκουλήκια, τα οποία τρώνε περίπου τη μισή τους μάζα σε οργανική ύλη, άρα αφού μετρήσουμε περίπου πόσα απορρίμματα έχουμε, ξέρουμε και πόσα σκουλήκια θα χρειαστούμε. Μισό κιλό βιομάζας σκουληκιών μπορεί να τρώει περίπου 1.4 κιλά οργανικών απορριμμάτων την εβδομάδα!
Ένας κάδος με διαστάσεις 30 ύψος* 30 πλάτος* 60 μήκος (εκατοστά) έχει όγκο περίπου 57 λίτρα , αρκετό για ένα κιλό βιομάζας σκουληκιών τα οποία μπορούν να τρώνε περίπου 1 κιλό οργανικά απορρίμματα την εβδομάδα, δηλαδή όσα παράγει μία οικογένεια 2-3 ατόμων. Ότι μέγεθος κάδου και να χρειάζεται, το ύψος θα πρέπει να είναι περίπου 30 εκατοστά. Σε φυσικό περιβάλλον τα σκουλήκια Eisenia fetida ζουν κοντά στην επιφάνεια του εδάφους και το ύψος αυτό είναι κατάλληλο για να παραμείνουν αερόβιες οι συνθήκες στον κάδο.
Κάδος
Ο κάδος είναι στην ουσία ένας περιέκτης με τρύπες για αερισμό, τον οποίο τοποθετούμε ψηλότερα από το έδαφος για καλύτερο στράγγισμα. Στο εμπόριο διατίθενται ειδικοί κάδοι, αλλά οποιοδήποτε κουτί μπορεί να προσαρμοστεί και να χρησιμοποιηθεί ως κάδος. Προτιμάται σκούρο και αδιάφανο πλαστικό υλικό, μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί και μη χημικά επεξεργασμένο ξύλο. Αν ο κάδος τοποθετηθεί σε εξωτερικό χώρο, πρέπει να προστατεύεται από τη βροχή και ακραίες θερμοκρασίες.
Αν θέλουμε να φτιάξουμε μόνοι μας κάδο, υπάρχουν τρεις τρόποι να το κάνουμε:
- Με ένα κουτί
- Με δύο κουτιά το ένα μέσα στο άλλο
- Με κουτιά το ένα πάνω από το άλλο
Ο απλούστερος είναι παίρνοντας ένα κουτί με καπάκι, στο οποίο έχουμε κάνει μικρές τρύπες (<1 εκατοστό) στον πάτο και στις πάνω πλευρές των τοιχωμάτων, με απόσταση μερικά εκατοστά η μία από την άλλη. Οι τρύπες χρειάζονται για αερισμό στις πάνω πλευρές των τοιχωμάτων και για στράγγισμα στον πάτο του κουτιού. Τις καλύπτουμε με πλαστική σίτα, ώστε να μην “δραπετεύσουν” τα σκουλήκια αλλά και να μην μπαίνουν ανεπιθύμητα έντομα στον κάδο.
Ο δεύτερος τρόπος περιλαμβάνει ένα δεύτερο κουτί μέσα στο οποίο τοποθετείται το κουτί με τα σκουλήκια. Έτσι, το θρεπτικό υγρό από το στράγγισμα του εσωτερικού κουτιού, στάζει μέσα στο εξωτερικό κουτί και συλλέγεται από αυτό. Το υγρό, που στα αγγλικά λέγεται worm tea (σκουληκο-τσάι) είναι συμπυκνωμένο λίπασμα. Προσέχουμε το εξωτερικό κουτί να έχει κι αυτό τρύπες στα πλαϊνά τοιχώματα για τον απαραίτητο αερισμό. Φροντίζουμε το εσωτερικό κουτί να μην ακουμπάει στον πάτο του εξωτερικού, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί στηρίζοντάς το σε κάποιο υλικό που θα το ανυψώνει (πχ πλαστικά καπάκια από μπουκάλια).
Ο τρίτος τρόπος είναι να κατασκευαστεί μία “σκουληκο-πολυκατοικία”, με δύο ή και παραπάνω κουτιά, το ένα πάνω από το άλλο. Όλα τα κουτιά εκτός από το κατώτερο, έχουν ελεύθερες τρύπες στον πάτο (χωρίς σίτα) για να μετακινούνται τα σκουλήκια. Τα πλεονεκτήματα αυτής της κατασκευής είναι: 1) όταν κάποιο από τα κουτιά γεμίσει, πάντα υπάρχει χώρος για απορρίμματα σε κάποιο άλλο και 2) τα σκουλήκια μετακινούνται μόνα τους από κουτί σε κουτί όπου υπάρχει “φρέσκο” φαϊ. Αυτό σημαίνει πως αφού φάνε και κομποστοποιήσουν τα απορρίμματα σε ένα κουτί και μετακινηθούν στο επόμενο, μπορεί να γίνει εύκολα η συγκομιδή του έτοιμου κομπόστ χωρίς να χρειαστεί να ξεχωρίσουμε τα σκουλήκια από το κομπόστ όπως θα γινόταν με τις άλλες κατασκευές. Μπορούμε να προσαρμόσουμε την κατασκευή με τέτοιο τρόπο ώστε να συλλέγουμε και το υγρό από το στράγγισμα, βάζοντας ένα δίσκο κάτω από τα κουτιά ή συνδυάζοντας την “σκουληκο-πολυκατοικία” με το δεύτερο τρόπο .
Επίστρωση
Το επόμενο βήμα είναι να ετοιμάσουμε και να έχουμε πάντα διαθέσιμη μια επίστρωση από οργανικά υλικά (bedding) μέσα στο κουτί όπου θα βρίσκονται τα σκουλήκια. Η οργανική επίστρωση συμπληρώνει τη διατροφή των σκουληκιών και βοηθάει να διατηρείται η κατάλληλη υγρασία και αερισμός του κουτιού. Πρέπει να καλύπτει τον πάτο και να έχει ύψος 10-15 εκατοστά. Ως υλικά επίστρωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν εφημερίδες, άχυρα, ξερά φύλλα, χάρτινες αυγοθήκες, κομμένα σε μικρά κομμάτια, είτε μεμονωμένα είτε ως συνδυασμός.
Αφού προετοιμάσουμε μια “αφράτη” επίστρωση μέσα στο κουτί, προσθέτουμε λίγο χώμα και ακολούθως λίγο νερό. Η υγρασία της επίστρωσης θέλουμε να είναι σα στραγγισμένο σφουγγάρι, όχι πολύ υγρό αλλά όχι και στεγνό. Αν ρίξουμε παραπάνω νερό και η επίστρωση είναι περιττά υγρή, προσθέτουμε λίγο ακόμη στεγνό υλικό (εφημερίδες κ.λπ.). Η επίστρωση πρέπει να έχει την κατάλληλη υγρασία πριν βάλουμε τα σκουλήκια στο κουτί γιατί θα είναι δύσκολο να τη ρυθμίσουμε αργότερα μιας που τα οργανικά απορρίμματα την αυξάνουν.
Ο κάδος είναι τώρα έτοιμος για τα σκουλήκια!
Μπορούμε να βάλουμε λίγα οργανικά απορρίμματα πάνω από την επίστρωση και να τα αφήσουμε για μερικές μέρες πριν βάλουμε τα σκουλήκια ή μπορούμε να βάλουμε πρώτα τα σκουλήκια και να τα αφήσουμε να προσαρμοστούν για μερικές ημέρες πριν τα ταΐσουμε απορρίμματα. Όποιο τρόπο και να διαλέξουμε, θα πρέπει να τα παρακολουθούμε καθημερινά τις πρώτες εβδομάδες.
Όπως προαναφέρθηκε, τα σκουλήκια τρώνε τη μισή τους μάζα σε οργανική ύλη καθημερινά, ωστόσο μέχρι να συνηθίσουν το νέο τους σπίτι, θα τρώνε λιγότερο. Ξεκινάμε λοιπόν με μικρότερες ποσότητες απορριμμάτων παρακολουθώντας πόσο τρώνε και σταδιακά τις αυξάνουμε. Παρατηρούμε επίσης αν υπάρχει κάτι που δεν τρώνε και το αφαιρούμε από τον κάδο.
Τί ταϊζουμε τα σκουλήκια
ΝΑΙ
- Φλούδες από φρούτα και λαχανικά (τεμαχισμένα)
- Τσόφλια αυγών (κονιορτοποιημένο)
- Κόκκοι και χάρτινα φίλτρα καφέ και χάρτινα σακουλάκια τσαγιού (χωρίς τις ετικέτες, κομμένα σε μικρά κομμάτια)
- Δημητριακά, ψωμί και ζυμαρικά σε μικρές ποσότητες γιατί γίνονται συσσωμάτωμα (τα βρέχουμε πριν τα ρίξουμε στον κάδο για να μαλακώσουν)
- Ίνες από φυσικά υφάσματα πχ βαμβάκι, λινό, μαλλί (βοηθάνε στον αερισμό του κάδου)
- Χαρτοπετσέτες (σε μικρά κομμάτια)
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΑ
- Φλούδες από πατάτα (ευνοούν ανεπιθύμητες αναερόβιες συνθήκες στον κάδο)
- Εσπεριδοειδή: όχι παραπάνω από το 1/5 των συνολικών απορριμμάτων που ρίχνουμε κάθε φορά (ευνοούν συνθήκες που μπορεί να είναι τοξικές για τα σκουλήκια)
- Φλούδες από κρεμμύδια και άλλοι ξεροί ή ξυλώδεις βλαστοί (παίρνει παραπάνω καιρό στα σκουλήκια να τους αποδομήσουν)
ΚΑΘΟΛΟΥ
- Κρέατα, πουλερικά, ψάρια και οτιδήποτε ζωικής προέλευσης: λίπη, κόκκαλα, πέτσες
- Λίπη και έλαια: βούτυρο, σάλτσες, μαγιονέζα κ.λπ. (τα σκουλήκια γιατί αναπνέουν μέσω του δέρματός τους και λιπαρά φαγητά τους προκαλούν ασφυξία)
- Γαλακτοκομικά προϊόντα (ευνοούν ανεπιθύμητες αναερόβιες συνθήκες στον κάδο)
- Πολύ όξινα ή πικάντικα φαγητά (ευνοούν συνθήκες που μπορεί να είναι τοξικές για τα σκουλήκια)
- Περιττώματα ζώων
Πάντα τεμαχίζουμε τα απορρίμματα πριν τα ρίξουμε στα σκουλήκια. Επιπλέον, να αποφεύγεται η επαφή τους ή η ανάμειξη στις τροφές με χημικά, απορρυπαντικά και άλλα τοξικά σκευάσματα. Αφού ταΐσουμε τα σκουλήκια, φροντίζουμε πάντα να συμπληρώνουμε την παλαιότερη επίστρωση και να καλύπτουμε τα σκουλήκια και τα απορρίμματα με φρέσκια επίστρωση 5 εκατοστών περίπου (προσέχουμε να μην καλύπτουμε τις τρύπες αερισμού. Η ανώτερη επίστρωση βοηθάει να απορροφούνται οι οσμές ώστε να μην προσελκύονται έντομα και τρωκτικά.
Τρόποι ταϊσματος
Τα σκουλήκια είναι καλύτερα στην ησυχία τους για αυτό είναι προτιμότερο να ταΐζονται μία φορά την εβδομάδα. Τα ταΐζουμε θάβοντας το φαγητό σε κάποιο σημείο (διαφορετικό κάθε φορά) της επίστρωσης και αφαιρούμε τυχόν τρόφιμα που δεν έχουν φάει από προηγούμενο τάισμα. Ένας δεύτερος τρόπος ταΐσματος είναι να απλώσουμε μια λεπτή στρώση (λιγότερο από 3 εκατοστά) φαγητού στην επιφάνεια της παλαιότερης επίστρωσης, συμπληρώνοντας πάντα με φρέσκια επίστρωση από πάνω. Με αυτό τον τρόπο τα σκουλήκια ανεβαίνουν προς τα πάνω, όπου βρίσκεται το φρέσκο φαϊ, κάτι που κάνει τη συγκομιδή του έτοιμου κομπόστ ευκολότερη. Επιπλέον όσο μετακινούνται, οι διαδρομές τους ανοίγουν τρύπες στο σωρό του κάδου, βοηθώντας τον αερισμό και μειώνοντας τις οσμές.
Αν μετά από 2-3 εβδομάδες υπάρχουν ανέπαφα απορρίμματα στον κάδο, σημαίνει πως βάλαμε περιττό φαί στα σκουλήκια και περιμένουμε δύο εβδομάδες μέχρι το επόμενο τάισμα.
Συγκομιδή
Το τελικό προϊόν της αποδόμησης οργανικής ύλης από τα σκουλήκια είναι κομπόστ σκουληκιών (vermicast) το οποίο είναι πιο θρεπτικό από τα απορρίμματα που αποδομήθηκαν. Η διαδικασία κομποστοποίησης χρειάζεται περίπου 3-6 μήνες. Το κομπόστ είναι έτοιμο όταν δεν έχει υπολείμματα από τα απορρίμματα ή την επίστρωση, μυρίζει γήινα και φρέσκα (και όχι δυσάρεστα) και μοιάζει σαν κομματιασμένο κέικ σοκολάτας. Είναι φυσιολογικό να περιέχει πολύ υγρασία.
Κατά τη συγκομιδή παίρνουμε το έτοιμο κομπόστ από τον κάδο και αφαιρούμε τα σκουλήκια από αυτό, γιατί τα βλάπτει να μένουν πολλούς μήνες στο αποδομημένο υλικό. Αν λοιπόν θέλουμε τα σκουλήκια να είναι καλά, πρέπει να κάνουμε συγκομιδή τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο και να τα ξεχωρίζουμε από το έτοιμο κομπόστ. Φυσικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κομπόστ και χωρίς να αφαιρέσουμε τα σκουλήκια από αυτό, αλλά θα πεθάνουν. Μπορούμε να πιάνουμε τα σκουλήκια με γυμνά χέρια ή με γάντια (λάτεξ ή βινυλίου). Τα σκουλήκια είναι φωτοευαίσθητα επομένως είναι φυσικό να είναι ανήσυχα όταν τα πλησιάζουμε και τα αγγίζουμε. Πλένουμε καλά τα χέρια μας μετά την επαφή μας με τα σκουλήκια και τον κάδο.
Ο διαχωρισμός των σκουληκιών από το έτοιμο κομποστ μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι με το χέρι και ο δεύτερος να τα δελεάσουμε να απομακρυνθούν από το έτοιμο κομπόστ προς φρέσκο φαί, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.
Αν θέλουμε να τα διαχωρίσουμε με το χέρι, απλώνουμε ένα πλαστικό κάλυμμα στον ήλιο ή κάτω από δυνατό φως και αδειάζουμε πάνω σε αυτό το σωρό του κάδου κάνοντας πολλούς μικρότερους σωρούς. Τους αφήνουμε για 20 λεπτά και στο μεταξύ πλένουμε τον κάδο και βάζουμε νέα επίστρωση. Τα σκουλήκια απομακρύνονται από το φως και μαζεύονται στο κέντρο του κάθε μικρού σωρού, έτσι μπορούμε εύκολα να ξεχωρίσουμε το έτοιμο κομπόστ (από το εξωτερικό κάθε σωρού) αφήνοντας μόνο το κέντρο με τα σκουλήκια. Συγκεντρώνουμε όλους μαζί τους μικρούς σωρούς με τα σκουλήκια και τους ζυγίζουμε. Αν όλα έχουν πάει καλά, τα σκουλήκια έχουν πολλαπλασιαστεί και θα πρέπει να επανατοποθετήσουμε στον κάδο τον κατάλληλο αριθμό σκουληκιών για την επόμενη κομποστοποίηση (0.5 κιλό περιέχει περίπου 1000 σκουλήκια). Τα περιττά σκουλήκια μπορούμε να τα βάλουμε σε διαφορετικό κάδο ή να τα δώσουμε σε κάποιον άλλο και να τον προτρέψουμε να ξεκινήσει κι αυτός κομποστοποίηση!
Ο δεύτερος τρόπος διαχωρισμού είναι να ταΐζουμε τα σκουλήκια στη μία πλευρά του κάδου για μερικές εβδομάδες ώστε να συγκεντρωθούν προς τα εκεί και ακολούθως να συλλέξουμε το έτοιμο κομπόστ από τον υπόλοιπο κάδο. Με παρόμοιο τρόπο διαχωρίζονται και τα σκουλήκια αν ο κάδος μας είναι σαν “σκουληκο-πολυκατοικία” κάνοντας τη συγκομιδή πολύ εύκολη.
Χρήση:
Το έτοιμο κομπόστ και το υγρό από το στράγγισμα (worm tea) είναι λιπάσματα υψηλής θρεπτικής αξίας. Το υγρό αραιώνεται με νερό σε αναλογία 1/10 πριν τη χρήση. Το κομπόστ μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα ή να αποθηκευτεί για αργότερα. Για χρήση ως λίπασμα απλώνουμε μία στρώση (πάχους 2.5 – 5 εκατοστά) γύρω από φυτά αλλά όχι σε απευθείας επαφή με τα στελέχη του φυτού. Μια άλλη χρήση είναι συμπλήρωμα σε γλάστρες σε αναλογία 1/4 (1 μέρος κομπόστ και 3 μέρη χώμα).
Πηγές:
- https://learn.eartheasy.com/articles/how-to-compost-in-an-apartment/
- https://learn.eartheasy.com/articles/worm-composting-basics-for-beginners/
- https://www.antemisaris.gr/mixanimata-kipou/kadoi-kombostopoiisis/gaioskolikes_72118/?fbclid=IwAR2k6T2l7Ruc3stlb4_WZaWYTuS2sr9OIJMdfyTfruHMpFPFzrN-H1nROcs
- https://www.epa.gov/recycle/how-create-and-maintain-indoor-worm-composting-bin
- https://catalog.extension.oregonstate.edu/sites/catalog/files/project/pdf/em9034.pdf
- https://facedownwaste.com/compost-solution-for-apartment-living-bokashi/
- https://learn.eartheasy.com/articles/how-to-use-finished-compost/
- https://en.wikipedia.org/wiki/Vermicompost
- https://www.foodcycler.com/faq
- https://zeolithos.gr/zeolithos-kai/kompostopoiese-energous-mikroorganismous.html
- https://en.wikipedia.org/wiki/Bokashi_(horticulture)
- http://www.naturam.gr/?section=efarmogi&rel=72
- http://www.naturam.gr/?section=product&rel=1511
- https://goingzerowaste.com/blog/composting-for-apartments/
Leave a Reply